طرح «واکاوی ظرفیت‌های دیوان حافظ برای ارائه به نوجوانان» ازسوی پژوهشگر پسادکتری دانشگاه شیراز انجام شد..

به گزارش روابط عمومی دانشگاه شیراز به نقل از بنیاد علم ایران (INSF)، طرح «واکاوی ظرفیت‌های دیوان حافظ برای ارائه به نوجوانان» عنوان طرح پسادکتری سمانه اسدی، دانش‌آموخته دانشگاه شیراز است که با راهنمایی دکتر کاووس حسن‌لی، استاد دانشگاه شیراز و مدیر کرسی پژوهشی حافظ با حمایت بنیاد ملی علم ایران به پایان رسیده است.

دکتر سمانه اسدی دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، گرایش ادبیات غنایی از دانشگاه شیراز درباره‌ علت شکل‌گیری این طرح گفت: در چند دهه‌ی اخیر، ظرفیت‌های ادبیات کهن، به‌ویژه آثار بزرگان ادب فارسی، برای ارائه به نوجوانان در کانون توجه قرار گرفته است؛ اما با اینکه دیوان حافظ یکی از گران‌بهاترین گنجینه‌های ادبی و فرهنگی ایرانیان به شمار می‌رود، تا پیش‌از این، نه اثری خلاقانه با بهره‌گیری از ظرفیت‌های آن برای این گروه سنی نگارش یافته و نه پژوهشی در پیوند با آن انجام شده بود.

وی ادامه داد: ازآنجاکه مخاطب اصلی دیوان حافظ بزرگ‌سالان هستند، این پرسش مطرح می‌شود که آیا نوجوانان هم می‌توانند با بخشی از اشعار او ارتباط بگیرند و درکی از آن داشته باشند یا خیر؟ یافتن پاسخ این پرسش به شکل‌گیری نخستین پژوهش در این زمینه انجامید.

این پژوهشگر درباره‌ روش پژوهش گفت: این پژوهش از دو طریق پی گرفته شد؛ یکی مطالعه‌ منابع معتبر و مرتبط با موضوع و بررسی توصیفی‌تحلیلی آن و دیگری تدوین و توزیع پرسش‌نامه‌ای علمی برای آگاهی از میزان آشنایی و درک نوجوانان از دیوان حافظ و شناخت دیدگاهشان درباره‌ی شخصیت و اشعار او.

دکتر اسدی در ادامه بیان کرد: مطالعه‌ منابع معتبر در دو حوزه‌ی روان‌شناسی و حافظ‌شناسی و تحلیل یافته‌ها نشان داد اشتراکاتی میان ویژگی‌های دوره‌ نوجوانی و بسیاری از ابیات حافظ وجود دارد که مناسب‌بودن آن‌ها را برای نوجوانان تأیید می‌کند. برخی از ظرفیت‌های دیوان حافظ برای ارائه به نوجوانان عبارت‌اند از: پرداختن به موضوعات و مفاهیمی مانند تلاش برای شناخت خود و یافتن معنای زندگی، آرمان‌گرایی، مسائل اخلاقی و اجتماعی، عشق و دوستی (که از ویژگی‌های دوره‌ نوجوانی هم هستند)، تعدد و تنوع شخصیت‌ها (انسانی و غیرانسانی) و شیوه‌ی‌ پردازش آن‌ها در کنار فضای روایت‌گونه و نمایشی برخی از سروده‌ها.

وی افزود: با توجه به این ظرفیت‌ها می‌توان به بخشی از نیاز‌های معنوی نوجوانان پاسخ مناسب داد؛ نیاز‌هایی همچون: داشتن فضایی امن برای گفت‌وگوی درونی، ‌اندیشیدن به واقعیت‌ها و احتمالات و خیال‌پردازی؛ داشتن دوستی امن و صمیمی، با احساسات و دغدغه‌های مشترک؛ دستیابی به استقلال عمل در کنار بهره‌مندی از راهنمایی افراد مطمئن و آگاه؛ نیاز به هویت‌یابی و خداشناسی و دستیابی به معنای زندگی.

به‌گفته‌ی دکتر‌ اسدی، ۴۰۱ نفر از نوجوانان مناطق گوناگون ایران به پرسش‌نامه‌ا‌ی که روایی و پایایی آن بررسی و تأیید شده بود، پاسخ داده‌اند.

او درباره‌ی یافته‌های حاصل از بررسی این نظرسنجی گفت: نتایج پژوهش نشان می‌دهد نوجوانان شرکت‌کننده در نظرسنجی، بیت‌هایی با موضوع دوستی را بهتر از دیگر شعر‌های انتخابی دیوان حافظ درک می‌کنند و محبوب‌ترین اشعار حافظ ازنظر آن‌ها شعرهایی‌ست که با موضوع عشق و دوستی سروده شده است. آن‌ها به شخصیت حافظ و دیوانش علاقه‌مندند و دوست دارند بیشتر با او و افکار و اشعارش آشنا شوند. ۹۵درصد شرکت‌کنندگان، اشعار انتخابی حافظ را در شمار آثار مناسب برای هم‌سن‌وسالان خود دانسته و ۸۱/۷۲ درصدشان میزان سودمندی این سروده‌ها را برای نوجوانان، زیاد و بسیار زیاد برشمرده بودند.

دکتر اسدی مهم‌ترین دلایلی را که نوجوانان برای علاقه‌مندی خود به شعر‌های حافظ بیان کرده‌اند، برشمرد و افزود: تنوع موضوعات، زبان شیرین، دلنشینی و آرامش‌بخش‌بودن شعر‌ها، دریافتنی‌بودن معنی بسیاری از بیت‌ها، منطبق‌بودن اشعار با واقعیت جهان و زندگی، پرمفهوم‌بودن آن‌ها، ارزشمندی پند‌ها و نشان‌دادن راه‌ورسم درست زندگی به خواننده.

وی بیان کرد: بدیهی‌ست منظور از امکانِ بهره‌مندی نوجوانان از دیوان حافظ، درک تمام‌وکمال ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های لفظی و معنوی این اثر از سوی آنان نیست؛ مقصود آن است که مشترکاتِ مفهومی بخشی از سروده‌های حافظ با ویژگی‌هایی از دوره‌ی نوجوانی، می‌تواند این اثر را در شمار آن دسته از آثار کهن ادب فارسی قرار دهد که قابلیت ارائه به نوجوانان را دارند. درک لایه‌ نخست بسیاری از بیت‌های حافظ برای نوجوانان امکان‌پذیر است و هرچه دانش زبانی و ادبی نوجوان و توانایی درک مطلب او در طول دوران تحصیل و پشت‌سرگذاشتن سال‌های آغازین دوره‌ نوجوانی بیشتر شود، میزان درک و دریافت و بهره‌مندی او از شعر حافظ نیز می‌تواند افزایش یابد.

دکتر اسدی اضافه کرد: افزون بر این، همان‌گونه که در دهه‌های اخیر، شکل‌گیری آثار ادبی (بازنویسی، بازآفرینی و...) و هنری (پویانمایی و...) براساس آثاری همچون شاهنامه، کلیله‌ودمنه، بوستان، گلستان، خمسه‌ی نظامی، منطق‌الطیر، مثنوی و...، موجب بیشترشدن آشنایی و پیوند نوجوانان با این متون و درک و بهره‌مندی آنان از ادبیات کهن فارسی شده، شکل‌گیری آثاری با محوریت اشعار حافظ نیز می‌تواند چنین نتایجی در بر داشته باشد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد این قابلیت در دیوان حافظ وجود دارد؛ اما تاکنون آن‌گونه که بایسته است به آن پرداخته نشده است.

این پژوهشگر درباره‌‌ی کاربرد پژوهش خود گفت: نتایج این پژوهش می‌تواند برای همه‌ی‌ افراد و نهاد‌هایی که در پیوند با نوجوانان‌اند، سودمند باشد. آن‌ها می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیوان حافظ، شیوه‌هایی تازه و متفاوت را در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تربیتی و خلق آثار ادبی و هنری برای نوجوانان تجربه کنند.

وی در پایان اظهار کرد: نوجوانان، اثری مناسب زمان خود می‌خواهند؛ آن‌ها خواهان آشنایی با حافظ و اثرش در قالب‌هایی نو‌تر و خلاقانه‌تر و مخصوص‌ به‌ خودند؛ ازاین‌رو، زمانی می‌توانیم میان نوجوان و میراث نیاکانش پیوند برقرار کنیم که این گنجینه‌های ارزشمند را در بسته‌بندی زیبا و جذاب و متناسب با سلیقه‌اش به او هدیه دهیم و آن را به عنصری جاری و پویا در فضای تنفس و حیات نسل جوان تبدیل کنیم.