به‌گزارش روابط‌عمومی دانشگاه شیراز، آیین پایانی جشنواره ملی ادبیات کودک شیراز که همزمان با هفته کتاب و کتابخوانی، به‌همت مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز و شهرداری شیراز در تالار حافظ برگزار شد، نویسندگان کودک و نوجوان برگزیده و شایسته تقدیر معرفی و تقدیر شدند و پیشنهاد انتخاب و معرفی شهر شیراز به‌عنوان مرکز ادبیات کودک و نوجوان در کشور مطرح شد.

گفتمان‌ها و آثار ادبی از مهم‌ترین عامل‌های تأثیرگذار در فرایند شکل‌گیری هویت نوجوان

دکتر سعید حسام‌پور، رئیس مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، با بیان این مقدمه که گروه داوران رمان نوجوان مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، پس از بررسی رمان‌های نوجوان ایرانی، در جشنواره امسال، آثار برگزیده و شایسته تقدیر داستان نوجوان را از انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۹۰ معرفی می‌کند، به خواندن بیانیه‌ی هیئت‌داوران این جشنواره پرداخت و توضیح داد: از دوره‌ی قاجار که ادبیات کودک و نوجوان تشخص یافت، تألیف داستان‌های ویژه‌ی نوجوانان در کارنامه‌ی برخی نویسندگان آن دوره دیده می‌شود و جریان‌های سیاسی و اجتماعی بسیاری از آغاز تا کنون در فرم و محتوای آن تأثیرگذار بوده‌اند. ادبیات نوجوان، پس‌از پشت‌سرگذاشتن دوره‌هایی از ترجمه و بازنویسی، به دوره‌ی نگارش آثاری برای نوجوانان وارد شد. بااین‌حال، مفهوم نوجوانی برساختی تازه است که در دهه‌های اخیر اهمیتی ویژه و دو چندان یافته است و پیامد دگرگونی های اجتماعی‌علمی در بستر جامعه‌ی مدرن است. ویژگی‌های منحصربه‌فرد نوجوانان و تأثیر این دوره در طول زندگی آن‌ها، اهمیت پرداختن به فرهنگ و برساخت نوجوانی را ویژه‌تر می‌کند. از این‌رو، گفتمان‌ها و آثار ادبی از مهم‌ترین عامل‌های تأثیرگذار در فرایند شکل‌گیری هویت نوجوان و بازنمایی نوجوانی به شمار می‌آیند.

وی ادامه داد: خواندنی‌های نوجوانان در گذر سالیان، هم از نظر تعداد و هم توجه ویژه به مخاطب رشد درخور توجهی داشته‌اند. به همین نسبت، نوع نگاه به داستان نوجوان نیز در چند نسل متأخر داستان‌نویسان تحول یافته است و رمان‌های نوجوان در ژانرها، درون‌مایه‌ها و تکنیک‌های روایی گوناگون پدید آمده‌اند. جشنواره‌ی داستان نوجوان با درنظرگرفتن سیر تحول تاریخی، جریان‌های ادبی و هنری و رویکردها و صداهای متنوع در گستره‌ی ادبیات نوجوان، داستان نوجوان ایران را در چند دهه از سال 1357 تا سال 1390 واکاوی کرده است و داستان‌های ماندگار، باکیفیت و پیشرو این دهه‌ها و نویسندگان جریان‌ساز را معرفی می‌کند.

رئیس مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز به معرفی ملاک‌های گروه داوری داستان نوجوان در گزینش آثار ویژه، برگزیده و شایان تقدیر پرداخت و گفت: ۱. مخاطب‌شناسی با مؤلفه‌های: تناسب آثار با ویژگی‌ها، نیازها و دغدغه‌های مخاطب نوجوان، برانگیختن واکنش عاطفی مخاطب، گفت‌وگومندی و پروراندن تفکر انتقادی، جلب مشارکت مخاطب در فرایند خوانش و معناسازی،  به رسمیت شناختن فرهنگ نوجوانی، توجه به مفهوم‌های درحال شکل‌گیری نوجوانی در هر دوره و برقراری ارتباط با مخاطبان بیرونی، خوانش‌پذیری و جذابیت برای نسل‌های متعدد نوجوانان، ارج‌نهادن به چندفرهنگی و توجه به طیف متنوع نوجوانان از هر جنس، طبقه، قوم و نژاد و وضعیت سلامت، توجه به نوجوانی در میان گروه‌های به حاشیه رانده‌شده، دعوت نوجوان به امید به تغییر، کنشگری و پویایی و قراردادن مخاطب نوجوان در پیوند تاریخی با گذشته و آینده؛ ۲. زیبایی‌شناسی با مؤلفه‌های: بهره‌گیری از فرم‌ها و تکنیک‌های ادبی و هنری نو مانند سپیدنویسی و شکاف‌های گویا و تعدد زاویه‌دید، بیان نامستقیم و هنرمندانه، نوآوری‌های ساختاری، شکست معنای یگانه و چندصدایی، پرهیز از تحمیل ایدئولوژی‌های گوناگون به مخاطب نوجوان، واژگون‌کردن کلیشه‌های جنسیتی، قومیتی و نژادی، خلق متن‌های پرکشش و لذت‌بخش ضمن توجه به ابعاد تربیتی داستان‌ها، طنز کلامی، موقعیتی و محتوایی، خلاقیت در بهره‌گیری از مؤلفه‌های ژانری، استفاده از ظرفیت‌های گنجینه‌های ادبی، اسطوره‌ای و فرهنگی ایران) و ۳. زبان و عناصر روایی با مؤلفه‌های: انسجام ساختار روایی و حفظ پیوند منطقی میان عناصر روایی ، هم‌نوایی ساختار و درون‌مایه، خلاقیت در نگارش، نثر پالوده و روان، تناسب زبان و راوی، توجه به زبان نوجوان، ویرایش صوری، زبانی و محتوایی مناسب، به‌کارگیری هنرمندانه‌ی عناصر داستان و پرهیز از پرداخت‌های شتاب‌زده و ناهماهنگ، توجه به بازی‌های زبانی و ایجاد تکثر معنایی، توجه به لایه‌های پنهان ژرف‌ساخت شبکه‌ی نمادها و نشانه‌ها، تمهیدهای زمانی خلاقانه، توجه به موضوع‌های نو و بنیادی و پرداختن به دغدغه‌های فرهنگی، اجتماعی، زیست‌محیطی و اخلاقی و تقویت بینش تاریخی، از ملاک‌های بررسی آثار بوده است.

هوشنگ مرادی کرمانی نویسنده ویژه نوجوان شناخته شد

دبیر علمی جشنواره ملی ادبیات کودک، نویسنده‌ی ویژه‌ی این دور از جشنواره را «هوشنگ مرادی کرمانی» معرفی کرد و دلایل انتخاب او را خلق شخصیت‌های ماندگار، ارائه‌ی تصویری واقع‌گرایانه از زندگی روزمره‌ی مردم، بازتاب وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه در داستان‌ها، استفاده از زبان ساده و خلق فضاهای صمیمی، بازتاب زیست عینی نوجوان در متن روایت داستانی، پرداختن به مفاهیم اخلاقی و انسانی همچون صداقت، شجاعت، مسئولیت‌پذیری و دوستی، توجه به سنت‌ها، آداب و رسوم و نمادهای فرهنگ ایرانی، استفاده از زبان طنزآمیز و شوخ‌طبعانه ضمن بیان ناهنجاری‌های اجتماعی و مشکل‌های فرهنگی، نگاه انتقادی به تفاوت‌های طبقاتی و نابرابری‌های اجتماعی، تأکید بر توانمندی انسان در موقعیت‌های دشوار و اهمیت مقاومت در برابر تقدیر و سرنوشت مطرح کرد.

وی ضمن سپاس‌گزاری از نویسندگان نوجوان برای خلق آثار برجسته و استمرار و کوشش سالیان در این حوزه به کاستی‌ها و آسیب‌شناسی داستان‌های این دوره پرداخت و توضیح داد: بررسی آثار این دوره نشان می‌دهد که بسیاری از رمان‌ها انسجام ساختاری و محتوایی ندارند و بیش‌از آن‌که با زبان و جهان نوجوان قرابت و پیوستگی داشته باشند، بازتابی از نوجوانی نسل‌های گذشته و تصور ذهنی نویسندگان از نوجوان ایده‌آل و خاطره‌های شخصی خود هستند. البته در دهه‌ی 1380، شاهد تحول چشم‌گیری در ادبیات نوجوان هستیم که زمینه را برای بهبود کیفیت داستان‌ها، تنوع موضوعی و توجه بیشتر به ویژگی‌های نوجوانی از دهه‌ِی 1390 به بعد پدید می آورد.

استاد زبان و ادبیات و فارسی دانشگاه شیراز افزود: در گذر زمان، داستان‌های نوجوان، حضور نوجوان در اجتماع و تغییرهای اجتماعی روزگار خود را بیشتر بازتاب داده‌اند. نبود سوژگی فعال زنانه و الگوهای روزآمد از زنانگی و مادرانگی، پرداخت کمینه به سوگ، فاصله‌ی معنادار عمده‌ی آثار نوجوان با دغدغه‌های نوجوانان مخاطب آن داستان‌ها، نادیده‌گرفتن شیوه‌ی زیست طبیعی خانواده‌های تک‌والد، تک‌صدایی و اقتدارگرایی، ضعف در بازنمایی اقوام و طیف متکثری از دیگری‌ها به همراه عادی‌سازی خشونت برضد آن‌ها و همچنین موضوع‌هایی مانند عشق تنانه، نمودهای جسمانی بلوغ، طلاق، بیماری‌های جسمی و روحی‌روانی، مهاجرت و دشواری‌های پیش روی مهاجران از جمله آسیب‌های مشهود در آثار نوجوان این دهه‌هاست.  

جمشید خانیان و فرهاد حسن‌زاده نویسندگان برگزیده نوجوان

در ادامه‌ی این مراسم، گروه داوران رمان نوجوان مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز دو نویسنده کودک و نوجوان کشور: «جمشید خانیان» را برای رمان نوجوان «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» و «فرهاد حسن‌زاده» را برای رمان نوجوان «هستی»، به‌عنوان نویسندگان برگزیده نوجوان معرفی کرده و دلایل انتخاب آن‌ها را اعلام کردند. رهمچنین در این دور از جشنواره نویسندگان شایان تقدیر (به ترتیب الفبا) به این شرح معرفی شدند: احمد اکبرپور؛ آرمان آرین؛ عباس جهانگیریان؛ حمیدرضا شاه‌آبادی و فریبا کلهر.

در پایان نیز فهرستی از کتاب‌های خواندنی و تأثیرگذار که در این سال‌ها منتشر شده‌اند و ارزش ادبی و کیفی بیشتر داشته‌اند، ازسوی مرکز مطالعات ادبیات کودک نوجوان معرفی شد که عبارت است از:

1. آرین، آرمان (1386) پارسیان و من. تهران: موج.
2. آرین، آرمان (1388) اشوزدنگهه. تهران: موج
3. اکبرپور، احمد (1382) امپراتور کلمات. تهران: پیدایش.
4. اکبرپور، احمد (1383) من نوکر بابا نیستم. تهران: افق.
5. ایبد، طاهره (1383) خانواده‌ی آقای چرخشی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
6. اکرمی، جمال‌الدین (1387) چهل‌تکه. تهران: پیدایش.
7. بایرامی، محمدرضا (1371) کوه مرا صدا زد. تهران: سوره‌ی مهر.
8. توزنده‌جانی، جعفر (1381) میهمانی دیوها. تهران، مدرسه.
9. جهانگیریان، عباس (1389) جنگ که تمام شد، بیدارم کن، تهران:‌ افق.
10. حسن‌زاده، فرهاد (1389). هستی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
11. حسن‌زاده، فرهاد (1388). عقرب‌های کشتی بمبک. تهران: افق.
12. خانیان، جمشید (1389) عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
13. خانیان، جمشید (1387). طبقه‌ی هفتم غربی. تهران: افق.
14. سیدآبادی، علی‌اصغر (1389) شاهزاده‌ی بی‌تاج و تخت زیر زمین. تهران: چشمه (ونوشه).
15. شاه‌آبادی، حمیدرضا (1387) لالایی برای دختر مرده، تهران:‌ افق.
16. شفیعی، شهرام (1383) عشق خامه‌ای. تهران: سوره‌ی مهر.
17. شمس، محمدرضا (1380) دختره‌ی خل‌وچل. تهران: حنانه.
18. صالحی، آتوسا (1389) حتی یک دقیقه کافی است. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
19. عبدی، عباس (138) شناگر. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
20. عموزاده خلیلی (1374) دو خرمای نارس. تهران: قدیانی.
21. کریم‌زاده، مینو (1389) قلب‌های نارنجی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
22. کلهر، فریبا (1378) هوشمندان سیاره‌ی اوراک، تهران:‌ قدیانی.
23. کلهر، فریبا (1369) مرد سبز شش‌هزارساله، تهران:‌ محراب قلم.
24. گلشیری، سیامک (1387) مجموعه‌ی خون‌آشام. تهران: افق.
25. محمدی، محمدهادی (1382) آواره‌ی بی‌خورشید. تهران: چیستا.
26. مرادی کرمانی، هوشنگ (1358) قصه‌های مجید. تهران: معین.
27. مرادی کرمانی، هوشنگ (1384) شما که غریبه نیستید. تهران: معین.
28. ناصری، مسلم (1388) سورنا و جلیقه‌ی آتش. تهران: افق.
29. هجری، محسن (1380) چشم عقاب. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
30. یوسفی، محمدرضا (1376) ستاره‌ای به نام غول. تهران: قدیانی.

اسامی گروه داوران رمان نوجوان مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز هم که در این جشنواره معرفی شدند، عبارت است از: دکتر سمانه اسدی، دکتر شیدا آرامش‌فرد، دکتر فرزانه آقاپور، دکتر مهناز جوکاری، دکتر سعید حسام‌پور، دکتر فهیمه حیدری، دکتر فرناز ملکی‌سروستانی.

گفتنی است، در آیین پایانی جشنواره ملی کودک و نوجوان، دکتر علی حفیظی (معاون پژوهش و فناوری دانشگاه شیراز)، مصطفی رحمان‌دوست (شاعر و نویسنده کودک و نوجوان)،  محمدعلی چوبینی (رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز)،  ابراهیم حسینی (رئیس شورای اسلامی شهر شیراز) نیز از دیگر سخنرانان این مراسم بودند.

مشاهده گزارش تصویری آیین پایانی جشنواره ملی ادبیات کودک و نوجوان شیراز